تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا

تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا :

یکی از آیین ایرانیان که شهرت جهانی دارد شب یلدا می باشد.در آخرید شب پاییز خانواده ها در کنار هم جمع می شوند و با انواع شیرینی و میوه ها این شب را جشن می گیرند. هندوانه ، انار ، گز ، انواع شیرینی و آجیل و… بخشی از خوراکی هایی است که استفاده از آن ها در این شب مرسوم می باشد.مراسم شب یلدا، از جالب‌ترین مراسم سنتی در فرهنگ اصیل ایرانی است.ایرانیان از دیرباز بر این باور بوده‌اند که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلند تر شده و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند.

از شب‌نشینی و خواندن اشعار حافظ تا خوردن انار و هندوانه، همه نشانه‌هایی از تندرستی و شادمانی در زمستان پیش روست. همچنین احترام به آداب و رسومی که طی قرن‌ها، شالوده فرهنگی سرزمین کهن‌مان بر آن‌ها بنا شده است.شب یلدا را با نام‌هایی همچون شب چله، خورشید شکست‌ناپذیر، میلاد مهر و… نیز می‌شناسند که به آخرین شب پاییز و طولانی‌ترین شب سال گفته می‌شود. برگزاری مراسم شب یلدا بین ایرانی‌ها قدمتی بالغ بر هفت هزار سال دارد؛ در واقع، نیاکان ما دریافته بودند که اولین شب زمستان، بلندترین شب سال است.

ریشه یلدا از یک واژه سُریانی است که به معنی تولد و زایش است. سریانی از زبان رایج مسیحی می باشد. ابوریحان بیرونی شب یلدا را با نام میلاد اکبر یاد می کند و آن را میلاد خورشید دانسته است.از طرفی واژه شب چله که مردم آن را به عنوان مترادف شب یلدا به کار می برند به گاه شمار باستانی ایرانیان در بین کشاورزان بر میگردد که تقسیم بندی چهل روزه داشتند.

چله دو دوره زمانی در طول یک سال خورشیدی بوده است که یکی در آغاز تابستان ( تیر ماه) و دیگری در آغاز زمستان (دی ماه) است که چهل روز اول را (چله بزرگ) و بیست روز دوم را (چله کوچک) نامیده اند.

آداب و رسوم شب یلدا بدین صورت است که ایرانیان تا سپیده دم با دورهمی و انواع خوراکی ها و برنامه های مفرح این شب را سپری میکنند تا تاریکی و اندوه ناشی از غیبت خورشید روحشان را تضعیف نکرده ( از آنجا که تاریکی نماینده اهریمن است و چون در این شب تاریکی طولانی تر بوده ، ایرانیان آتش می افروختند تا تاریکی و عاملان اهریمن بگریزند) . در آیین کهن ایرانی ، پادشاهان ایرانی در اواین روز دی ماه تاج وتخت شاهی را کنار گذاشته و با لباسی سپید به سمت صحرا رفته و بر فرشی سپید می نشستند . تمام نگهبانان و سایر درباریان و همه خدمتکاران به سطح شهر آزاد شده و به مدت یک روز مانند مردم عادی به طور یکسان زندگی می کردند (صحت این گفته ثابت نشده و شاید افسانه باشد).

سفره شب یلدا در دوران باستان رنگ سرخ نماد نو و خورشید بوده است به همین دلیل مهمترین عناصر سره یلدا عبارت است از:

• انار میوه خدایان است که در ادیان از آن به عنوان میوه مقدس نام برده اند.
• هندوانه یادآور تابستان، گرما و حرارت است و وجود هندوانه به عنوان یکی از ارکان اصلی سفره یلدا نماد این است که اگر مقداری از این میوه ی تابستانی را بخورید در سراسر زمستان، سرما و بیماری بر شما غلبه نخواهد کرد. قدیمی ها این میوه را به امید جان تازه گرفتن و انرژی دریافت کردن بر سر سفره یلدا قرار داده و از آن میل می کردند.
• آجیل شب یلدا شامل پسته، بادام، فندق و گردو است و در بعضی مناطق از میوه‌های خشک نیز به عنوان آجیل شب یلدا استفاده می‌شود.

از دیگر خوراکی های این شب می توان به کدو، میوه های خشک، تنقلات، سبزی پلو با ماهی و آش رشته و … اشاره کرد.

سفره شب یلدا، «میَزد» (Myazd) نام داشت و شامل میوه‌های تر و خشک، نیز آجیل یا به اصطلاح زرتشتیان، «لُرک» (Lork) که از لوازم این جشن و ولیمه بود، به افتخار و ویژگی «اورمزد» و «مهر» یا خورشید برگزار می‌شد. این سفره جنبه‌ی دینی داشته و مقدس بود و از ایزدِ خورشید، روشنایی و برکت می‌طلبیدند تا در زمستان به خوشی سر کنند و محتویات سفره تمثیلی از آن بود که بهار و تابستانی پربرکت داشته باشند.

شاهنامه خوانی و فال حافظ

ایرانیان از دیرباز ملتی اهل هنر و فرهنگ بوده‌اند. شعرای نامدار این خطه، مانند حافظ، سعدی، فردوسی، رودکی و بسیار دیگر، بخشی از حیات فرهنگی ایران زمین را رقم زده‌اند. در مراسم شب یلدا نیز، همواره از این شعرا یاد شده و اشعار و حکایات آن‌ها بخشی از مراسم را تشکیل داده است.

یکی از رسوم ثابت و همیشگی در شب یلدا در چند سده اخیر، خواندن اشعار حافظ شیرازی و گرفتن فال افراد حاضر در جلسه بر اساس آن است. بر این روال، یکی از اهالی مجلس و معمولا بزرگترها، اشعار حافظ را به ‌صورت تصادفی انتخاب کرده و هر یک را، به نیت یکی از حاضرین در مجلس می‌خواند. پیش از آغاز قرائت هر شعر هم، از فرد حاضر می‌خواهد که در دل، نیت کرده و آن را به شعر، منسوب کند.

سپس تفسیر آن توسط خواننده بیان و فرد صاحب فال، معنا و تفسیر شعر را با نیت و اوضاع خود تطبیق می‌دهد. بسیاری از ایرانیان، تاثیر حالات خود را برگرفته از این اشعار و آن را در زندگی و سرنوشت خود موثر می‌دانند.

از دیگر سرگرمی‌هایی که در این شب انجام می‌شود، قصه‌گویی و داستان سرایی بزرگترهای خانواده برای کوچکترها پای کرسی است. از جمله داستان‌هایی که در شب یلدا در تهران نقل می‌شد، قصه خیر و شر، سنگ صبور، ماه پیشونی و… بود که در کنار شاهنامه خوانی رواج داشت.

زرتشتیان و مراسم شب یلدا

ایرانیان پیرو آیین زرتشت، مراسم چله یا همان شب یلدا را با رسوم خاص خود آغاز می‌کنند. در آیین زرتشت، فلسفه هر چیز، بر شادی و نیایش گذاشته شده است. بر این اساس، یلدا  هم با آواز شادمانه دف و خواندن گاهنبار (آواز خاص موبدان زرتشتی) آغاز و به رقص و پایکوبی ادامه می‌یابد. اشاره موبد و مردم حاضر در جشن به سوی آسمان، در حالی که موبد شاخه‌ای سرو در دست، درواقع اشاره به وحدانیت خداست.

جشن شب یلدا فقط به ایران اختصاص ندارد و در کشور‌های مختلف با آداب‌ورسوم متفاوت برگزار می‌شود. حدود چهار هزار سال پیش، مصری‌ها هم‌زمان با یلدا و زاییده شدن خورشید، برای ۱۲ روز جشن می‌گرفتند و جنگ و خشونت را کنار می‌گذاشتند.

در نهایت نکته زیبا و بیادماندنی بلندترین شب سال در این است که همه ایرانیان اعم از فارس، ترک، کرد، لر، بلوچ و عرب شب یلدا را شب جشن، شادی، دور هم‌نشینی، مهرورزی، دوستی و صداقت می‌دانند. یلدا، پاسداشت فرهنگ و سنت‌های خوب ایرانی است: در کنار هم بودن و مهمان هم بودن و کنار هم به فردای روشن چشم داشتن، کنار هم بودن و نیایش، کنار هم بودن و انار خوردن و حافظ خواندن، کنار هم بودن و قصه گفتن از دیروزی که رفته است و می‌تواند چراغ راه بچه‌های فردا باشد.