فواید و نکات استفاده از باتوم کوهنوردی (عصای کوهنوردی)

فواید و نکات استفاده از باتوم کوهنوردی (عصای کوهنوردی)

چطور می توان بدون آسیب و با خیالی آسوده یک کوهنوردی لذت بخش در ارتفاعات داشت؟ هنوز هم افرادی هستند که معتقدند باتوم کوهنوردی فقط برای کسانی است که مسن اند و یا دچار آسیب از ناحیه پا هستند، اما این باور کاملاً اشتباه است. اگر اهل کوهنوردی و پیاده روی در ارتفاعات باشید حتماً اهمیت حضور باتوم ها را در برنامه های خود حس کرده اید. باتوم یا همان عصای کوهنوردی بهترین دوست شما در مسیرهای ناهموار، سربالایی و سراشیبی ها خواهد بود.باتوم (باتون) و یا عصای کوهنوردی (Climbing Stick) یکی از ابتدایی‌ترین و در عین حال اساسی‌ترین وسایلی است که قبل از کوهنوردی باید از آن یاد کنید. امروزه بسیاری از کوهنوردان از باتوم در پیمایش‌های طولانی و صعود‌های زمستانه استفاده می‌کنند و باتوم نقش ۲ پای کمکی اضافه ٬  را برای آن ها  ٬ در کوه به خوبی ایفا میکنه و روز به روز به تعداد طرفداران آن اضافه می‌شود. بسیار مهم است که باتوم‌ها به صورت صحیح به کار رود تا صدمه‌ای به کوهنورد وارد نشود .باتوم یا عصای کوهنوردی وسیله ای برای کمک به حفظ انرژی و تعادل کوهنورد در پیمودن مسیر های غیر هموار است. شاید در نگاه اول ابزاری ساده بنظر آید که استفاده آن تنها برای افراد سالمند ضروری است اما اگر تجربه پیمودن مسیر های صخره ای را داشته باشید نظرتان عوض می شود.عصای کوهنوردی باعث می شود تا فشار وارد آمده از زمین به کمر و پاها کاسته شود. به این ترتیب به حفظ انرژی و توان بدنی شما کمک می کند.با استفاده از این ابزار می توان ضمن حرکت موانع را کنار زده و یا از عمق برف و شن مطلع شوید.

این ابزار کارایی های دیگری چون دفاع در برابر حیوانات وحشی، استفاده به عنوان ستون چادر و یا تکیه برای رفع خستگی را نیز دارد.

موارد ضروری استفاده از باتوم (باتون)

کوهنوردی یکی از ورزش‌های پرطرفدار دنیاست. اما قبل از کوهنوردی باید اصول مهمی را بدانید ٬ برای مثال اصول گام‌ برداری و پیاده‌ روی صحیح در کوهنوردی ، اصول تغذیه در کوهستان و غیره . از طرفی باید وسایلی به همراه داشته باشید که گاهی ناجی شما خواهد بود : کفش کوهنوردی ، دستکش‌های کوهنوردی ، گتر و غیره . باتوم نیز یکی از وسایل ضروری کوهنوردی به خصوص کوهپیمایی طولانی و صعودهای زمستانه است .

• کوهپیمایی طولانی

در این دسته از برنامه‌ها ، عواملی هم‌چون مسافت بلند ، زمان طولانی و بار سنگین ، استفاده از باتوم را ایجاب می‌کند . کاربرد باتوم در این گونه کوهپیمایی‌ها (عبور از خط‌الراس‌ها ، صعودهای زنجیره‌ای و…) ، می‌تواند بخشی از نیروی وزن کوه‌ نورد را به دست‌ها و بالاتنه انتقال داده و خطر آسیب‌های زانو را کاهش دهد .

• صعودهای زمستانه

در صعودهای زمستانه ، کاربرد باتوم ضروری است و همراه نداشتن آن می‌تواند مشکلات جدی‌ای پدید آور د. در این گونه از صعودها ، باتوم ، برای بررسی عمق برف ، افزایش تعادل و کاهش فشار روی زانو و جلوگیری از لیز خوردن و غیره به کار می‌رود . البته به خاطر داشته باشید که همراه داشتن کلنگ یا تبر یخ در مسیرهای پرشیب و یخی الزامی است و باتوم نمی‌تواند جایگزین آن شود .

توجه : در صورتی که کوله سنگین حمل می‌کنید ، برای حفظ تعادل حتما از باتوم به صورت جفت استفاده کنید .

باتوم‌ها حدود ۳۰ تن وزن و فشار را از روی زانوهای شما کم و منتقل می‌کند. 

فواید استفاده از باتوم کوهنوردی

• باتوم‌ها در ازای هر ساعت فعالیت کوهنوردی چندین تن وزن را از روی اندام تحتانی به دست‌ها منتقل می‌کنند . این وسیله در ازای یک روز فعالیت سنگین کوهنوردی ، حدود ۳۰ تن وزن و فشار را از روی زانوهای شما کم و منتقل می‌کند .
• کاهش فشار ناشی از وزن بدن بر روی پاها و زانوها ، کاهش خستگی و انتقال قسمتی از وزن بدن روی دست‌ها که عموما در کوهپیمایی در استراحت به سر می‌برند .
• افزایش حس تعادل ، جلوگیری از سرخوردن یا زمین خوردن به ویژه در برنامه‌های کوهنوردی طولانی مدت با خستگی‌های مفرط
• در هنگام حمل کوله‌پشتی‌های سنگین در برنامه‌های طولانی‌مدت یا زمستانی
• کمک به کمتر خسته شدن افراد دارای وزن بالا (کوهنورد سنگین وزن)
• بهبود ناراحتی قبلی مفاصل و ستون فقرات
• استفاده از باتوم از افزایش بی رویه ضربان قلب در ابتدای فعالیت و شروع کوهنوردی کمک کننده است(ولی بعد از مدتی این کاهش ضربان بدلیل فعالیت ماهیچه های دست و پا ادامه پیدا نمیکند)
• مزایای استفاده از این باتوم های کوهنوردی بیشتر از آنچه انتظارش را دارید است. به غیر از افزایش پایداری و تعادلتان به توزیع مجدد بار از پاهای شما به بازوها و قسمت فوقانی بدن نیز کمک می کنند. در موارد دیگری هم می توان از باتوم ها استفاده کرد مانند:- هنگام عبور از رودخانه: زمانی که به پیاده روی در اطراف رودخانه ها یا نهرها مشغول هستید، گاهی اوقات مجبورید برای رسیدن به مقصدتان از رودخانه عبور کنید. شاید آن لحظه ناامیدی ناشی از عبور آن مسیر را در خود احساس کردید. در این زمان با حضور دو باتوم در دستانتان می توانید به راحتی از مسیر رودخانه عبور کنید.

  – استفاده از آن به عنوان ستون چادر : اگر شما قصد یک برنامه کوهنوردی یا طبیعت گردی سبک و کوتاه مدت را دارید می توانید تنها با داشتن یک پارچه و یک جفت باتوم برای خود یک سایبان بسازید.

  – دفاع از خود در برابر حمله حیوانات : در بعضی مواقع وقتی که به ارتفاعات می روید ممکن است حیوانات مختلفی سر راهتان سبز شوند که لزوماً همه ی آنها اهلی نیستند. با داشتن یک جفت عصای کوهنوردی می توانید در برابر حیوانات وحشی از خود دفاع کنید.

  – استفاده از باتوم در کمک های اولیه : ممکن است بسیاری از کوهنوردان حین برنامه ها با شکستگی و یا در رفتگی قسمتی از پای خود یا دوستانشان مواجه شوند، در این وضعیت می توانند از باتوم خود برای  ثابت نگهداشتن عضو مجروح یا شکسته شده (آتل) و… مانند یک آتل استفاده کنند. از بعضی باتوم هایی که مقاومت بالایی دارند، برای حمل افراد مصدوم می توان استفاده کرد.

  – تکیه به باتوم برای رفع خستگی : پیاده روی با کوله پشتی سنگین، فشار اضافی بر بدن شما وارد می کند پیشنهاد می کنیم با استراحت منظم خستگی خود را رفع کنید. در این حالت می توانید روی عصای کوهنوردی خود تکیه کنید و مقداری از انرژی از دست رفته تان را بازگردانید، حتی فقط برای یک یا دو دقیقه هم باشد، این کار به رفع خستگی شما کمک زیادی خواهد کرد.

  – کمک به حفظ ریتم حرکت : استفاده از باتوم باعث می شود دست و پاهایتان با هم همانگ شوند، با سرعت بالاتری راه بروید و شما را تشویق می کند تا قدم های طولانی تری بردارید. برای کوهنوردانی که برنامه های چند روزه دارند و باید طبق زمان تعیین شده برنامه خود را به پایان برسانند استفاده از باتوم می تواند به عنوان یک مزیت بسیار بزرگ باشد.

  – کنار زدن پوشش های گیاهی در مسیر حرکت : گاهی اوقات کوهنوردان طی مسیر با انواع پوشش گیاهی روبرو می شوند که مانع پیش روی آن ها هستند. با کمک باتوم خود می توانند این موانع را کنار بزنند بدون اینکه گیاهان را نابود کنند.

  باتوم در این گونه کوهپیمایی‌ها (عبور از خط‌الراس‌ها، صعودهای زنجیره‌ای و…)، می‌تواند بخشی از نیروی وزن کوه‌نورد را به دست‌ها و بالاتنه انتقال داده

  معایب استفاده نادرست از باتوم (باتون) در کوهنوردی

  • استفاده نادرست از باتوم:  اگر فاصله بین بدن و باتوم زیاد باشد نه تنها کشیدگی در اندام‌ها زیاد می‌شود بلکه هنگام چرخش درد زیادی نیز احساس خواهد شد.
  •  استفاده از باتوم‌ها احساس تعادل را کاهش می‌دهد : استفاده مداوم از باتوم توانایی هماهنگی کوهنورد را کاهش می‌دهد . در مورد استفاده مکرر از باتوم ، کوهنورد احساس امنیت بیشتری می‌کن د. این اثر مخرب بوده و باعث می‌شود فرد در مناطقی که صعب العبور است ، خصوصا جایی که نمی‌تواند از باتوم استفاده کند ، دچار مشکل شود ٬ مثلا در تیغه‌های باریک کوه و مسیرهای پرتگاهی . (متداول‌ترین حادثه کوهنوردی : سقوط به دلیل لغزش در هنگام فرود است)
  •  مکانیزم‌های محافظتی فیزیولوژیکی را کاهش می‌دهد : استفاده مداوم از باتوم تحریک کشیدگی فیزیولوژیکی را که برای تغذیه غضروف مفصلی و ورزیده کردن و حفظ حالت کشسانی مفصل لازم است کاهش می‌دهد.
  •  افزایش ضربان قلب : به دلیل فعالیت ماهیچه‌های بزرگ‌تر در اندام فوقانی و دست‌ها
  •  راحت نبودن هنگام عکاسی یا فیلمبرداری در برنامه‌های کوهنوردی :  البته این یک دلیل پزشکی نیست ٬ ولی می‌تواند خطراتی برای کوهنورد داشته باشد.

انواع باتوم (باتون) 

•  ثابت (چوب اسکی) : امروزه برای کوهنوردی کاربرد ندارد.
•  قابل تنظیم (تلسکوپی) : باتوم‌های تلسکوپی از نظر کارایی در کوهنوردی بهتر و ایمن‌تر است ٬ چراکه در باتوم‌های تلسکوپی قابلیت مهم تنظیم ارتفاع باتوم وجود دارد. در پیمایش الزاما از باتون قابل تنظیم (تلسکوپی) استفاده می‌کنیم تا برای شرایط مختلف ، آن را تنظیم کنیم . در کوهپیمائی ، استفاده از یک جفت باتوم (2 عدد باتوم) ضرورت دارد.
• باتوم عادی: این نوع باتوم‌ها به دلیل ساخت‌شان دیرتر آسیب می‌بینند ٬ البته این نوع باتوم‌ها ضربه‌های متوالی از زمین به دست‌تان منتقل می‌کنند و باعث کمی خستگی می‌شوند. اگر توانایی بدنی شما اجازه می‌دهد ، بهتر است از این نوع باتوم‌ها استفاده کنید. مخصوصا در کوهنوردهای بسیار سنگین و آلپی (سبک بار) ٬ زیرا امکان خرابی باتوم به حداقل می‌رسد.
• باتوم ضربه‌گیر (آنتی شُک ) (Anti Shock) : به دلیل وجود فنر به کار رفته در این باتوم‌ها ، از نظر کاهش ضربه و فشار روی دست‌ها و ایجاد خستگی در ضربه‌های متوالی به دست‌ها کارایی بیشتری دارند .

اجزای باتون

همانطور که در شکل زیر هم نشان داده شده اجزای باتون عبارتند از :

دسته باتون : جهت استفاده باتون آن را در دست می‌گیرند و از جنس عایق پلاستیک و لاستیک تهیه شده است.

بند حمایت : در قسمت بالای دسته باتون تسمه‌ای قابل تنظیم وجود دارد ، دست از داخل بند حمایت باید عبور کند و دسته را بگیرد ، تا نیروی وزن را روی مچ دست تقسیم کند . نحوه گرفتن دسته باتوم به شکل زیر است .

بدنه اصلی : بدنه اغلب باتون‌ها از سه قسمت تشکیل شده است و از جنس آلیاژهای فولاد (سنگین و بسیار مقاوم) ، آلیاژ آلومینیوم (سبک و با مقاومت کم) یا تیتانیوم (سبک و بسیار مقاوم) و به تازگی الیاف کربن (بسیار سبک و بسیارمقاوم) تهیه می‌شود . 2 یا 3 قسمتی که به صورت کشویی و دو به دو داخل هم فرو می‌روند و حالت تلسکوپی را به وجود می‌آورند.

سیستم قفل: این قسمت از باتوم وظیفه تنظیم اندازه باتوم را دارد. با چرخانیدن به طرف چپ باز و به طرف راست بسته می شود.

تنظیم اندازه (ارتفاع) باتوم (باتون)

ارتفاع باتوم بر اساس “قد فرد” و “شیب مسیر” باید تنظیم شود. وقتی شما باتوم را به دست گرفته‌اید و سخمه آن روی زمین است ، زاویه باز و ساعد دست شما (آرنج) باید 90 درجه باشد. با این حساب ، با توجه به شیب مسیر، روشن است که هنگام صعود اندازه باتون کمتر از اندازه آن در هنگام فرود است.
در شروع حرکت ، نگاهی به شیب کلی مسیر بکنید و ارتفاع باتون را بر اساس آن تنظیم کنید. در مسیرهای برفی ، شنی یا گلی ، ارتفاع باتون از محل گل‌باتون تا دسته محاسبه می‌شود. زیرا سخمه در برف فرو می‌رود و از ارتفاع باتون کاسته می‌شود .
در استفاه از باتوم دقت شود تا حد امکان نزدیک به خط عمود بدن باشد . هنگام راه رفتن بدون حمل بار و کوله‌پشتی تفاوتی نمی‌کند که از یک یا دو باتوم استفاده شود . اما در حمل بارهای سنگین برای حفظ تعادل حتما باید از دو باتوم استفاده شود.
ارتفاع هر دو باتون باید یکی باشد مگر در شرایط خاص ٬ مثلا هنگامی که مسیری را به صورت تراورس پیمایش می‌کنید باتونی که سمت پای کوه است کوتاه‌تر از باتونی است که سمت پای دره است.

ترفند ویژه در تنظیم اندازه باتوم

در تنظیم ارتفاع باتون ، ابتدا ، قسمت سوم بدنه (قسمت نازکتر) را تا انتهای حد مجاز بیرون بیاورید و برای تنظیم نهایی ارتفاع باتون از قسمت دوم کمک بگیرید. فایده این امر این است که دفعات بعد ، برای تغییر ارتفاع باتون ، می‌توان فقط قسمت دوم را تغییر داد و این قضیه کار را راحت‌تر می‌کند. البته این اقدام برای باتون‌های مرغوب که از آلیاژهای قوی و سبک استفاده کرده‌اند توصیه می‌شود. جنس بدنه باتون‌ها از 4 نوع آلومینیوم ، فولاد ، تیتانیوم و کربن ساخته می‌شود که به ترتیب به سمت سبکی و مقاومت بیشتر پیش می‌روند .

چند نکته در استفاده از باتوم

• هیچگاه در دراز مدت از باتون به صورت تکی استفاده نکنید زیرا باعث ایجاد عارضه در بدن شما می‌شود.
• استفاده از باتوم در کوهنوردی ، نباید همیشگی باشد و به صورت عادت درآید. هم‌چنین نباید از آن در تمامی مسیرها استفاده کرد ٬ به خصوص استفاده دائمی از باتوم در کودکان و نوجوانان جایز نیست.
• استفاده از باتون در مسیرهای با شیب کم لطفی ندارد. همچنین در مسیرهای فنی یا با شیب زیاد . هم‌چنین در مسیرهای برفی پرشیب ، باید از کلنگ یا تبر یخ استفاده شود.
• از دویدن در سراشیبی‌ها و برداشتن قدم‌های بلند بپرهیزید و در راه‌های باریک و خطرناک از طناب به عنوان کمک و حمایت استفاده کنید.
• باتوم را طوری حمل و استفاده کنید که در صورت نیاز به دستان‌تان و عدم نیاز به باتوم بتوانید آن را به راحتی در کوله پشتی خود قرار دهید. در این صورت ، قسمت تیز باتوم را به سمت پایین قرار دهید تا خطر یا مزاحمتی برای کوهنورد پشتی شما نداشته باشد.
• برنامه‌های کوهنوردی را متناسب با توانایی بدنی خود انتخاب کنید.

مراقبت و نگهداری باتوم‌ (باتون)

• زمانی که کار با باتوم به اتمام رسید ، ابتدا با یک پارچه بدنه ، سخمه و دیگر قطعات باتون را کاملا تمیز و سپس جمع کنید.
• در زمان حمل توسط کوله پشتی سر باتون به طرف بالا قرار گیرد و لاستیک‌های محافظ را روی سخمه قرار دهید.
• هیچ‌گاه مفاصل باتون را روغن کاری نکنید. در صورت چرب شدن، مفاصل باتون محکم نمی‌شود.
• مارک‌های معتبر Black Diamond و Leki قطعات یدکی همچون سخمه ، گل برف ، مفاصل باتوم‌ها و غیره را به صورت جدا می‌فروشند؛ به احتمال زیاد شرکت هفت گوهر نیز قطعات یدکی باتوم‌هایش را ارائه می‌کند. از فروشگاهی که از آن خرید می‌کنید، بپرسید.

مطالعات جدید در زمینه فایده استفاده از باتوم (باتون)

طبق مطالعات اساتید دانشگاه نورث اومبریا مشخص شد که باتوم‌ها به حفظ عملکرد ماهیچه کوه‌پیماها کمک می‌کند و در عین حال به طور قابل توجهی درد روزهای بعدی کوه‌پیمایی را می‌کاهد.

در این مطالعه ، ۳۷ مرد و زن ورزشکار به دو گروه با تناسب اندام برابر تقسیم شدند و از آنان خواسته شد به کوه اسنودون ، مرتفع‌ترین کوه انگلستان و ولز ، صعود کنند و فرود آیند . در میان یک گروه ، باتون توزیع و نحوه استفاده از آن به آنان آموزش داده شد ، در حالی‌که گروه دیگر بدون باتون کوه‌پیمایی کردند . هر دو گروه در شب قبل غذایی مشابه خوردند ٬ صبحانه‌ای مشابه صرف کردند ،  بار هم وزنی را حمل کردند و در طی صعود و فرود استراحت‌های برنامه‌ریزی شده مشابهی داشتند. ضربان قلب شرکت‌کنندگان و perceived exertion rating هر فرد در طی کوهپیمایی ثبت شد . سپس در پایان کوه‌پیمایی ، و در فواصل ۲۴ ، ۴۸ و ۷۲ ساعت پس از آن آسیب و عملکرد ماهیچه از طریق تست‌های مختلف ارزیابی شد .

نتایج نشان دادند : گروه استفاده کننده از باتون ، درد ماهیچه بسیار کمتری داشتند. این گروه ، توان از دست رفته کمتر و بهبودی سریعتر بلافاصله پس از کوه پیمایی نسبت به گروه دیگر داشتند . دردی که توسط خود افراد ارزیابی شد در ۲۴ ساعت ، در هر گروه بالا رفت اما در گروه باتون‌دار هم در این زمان و هم در ۴۸ ساعت به طور قابل توجهی پایین بود . به علاوه ، سطوح آنزیم کراتین کیناز (که نشان دهنده آسیب عضله است) در زمان ۲۴ ساعت در گروه بدون باتون بسیار بیشتر بود ٬ در حالی‌که سطوح آنزیم گروه باتون‌دار نزدیک به سطوح قبل از راهپیمایی بود. این امر نشان می‌دهد که آسیب ماهیچه‌ای که داشتند قابل اغماض بود.

دکتر گلین هواتسن، مسئول انجام مطالعه می گوید :   نتایج ، مدرک قوی را ارائه می‌کنند که باتون‌ها دامنه آسیب ماهیچه را ، در طی کوه‌پیمایی یک روزه ، تقریبا تا نقطه محو کامل کاهش می‌دهند.

جلوگیری از آسیب وارد بر عضله احتمالا انگیزه (فرد) را بهبود می‌بخشد و بدین خاطر باعث می‌شود افراد به مدت طولانی‌تری از فواید ورزش بهره برند. احتمالا مزیت مهمتر آن است که فواید توام استفاده از باتون در کاهش فشار به قسمت‌های پایین بدن ، افزایش ثبات و کاهش آسیب ماهیچه می‌تواند به اجتناب از آسیب در روزهای بعد از راهپیمایی هم کمک کند.

اغلب افت زمان واکنش و حس وضعیت ، همراه با عضله‌های آسیب دیده است که سبب افتادن و لغزیدن می‌شود که می تواند منجر به آسیب بیشتر در زمین کوهستانی یا ناهموار شود . این یافته‌ها به طور خاص کاربرد قوی برای ورزشکارانی دارد که می‌خواهند فعالیت چند روزه در زمین‌های کوهستانی انجام دهند .

عصای کوهنوردی بایستی از متریالی ساخته شده باشد که ضمن سبک بودن از استحکام کافی و لازم برخوردار باشد. اغلب از جنس آلومینیوم و کربن ساخته می شوند.

بهتر است تا باتوم قابلیت تنظیم ارتفاع را داشته باشد. برای این منظور معمولا یا دارای ضامن هستند و یا با چرخش بدنه عصا تا دو تا سه مرحله افزایش سایز پیدا می کنند.

برخی از انواع عصای کوهنوردی دارای قابلیت آنتی شوک هستند. این ویژگی باعث می شود تا در هنگام عبور از مسیرهای ناهموار از فشار وارد آمده به پاها و کمر کاسته شود اما به عقیده برخی این کار باعث انتقال فشار به مچ دست می شود.

دسته عصای کوهنوردی بایستی به لحاظ ارگونومی شرایط استفاده راحت و ایمن را برای دست فراهم کند. همچنین جنس آن به گونه ای باشد که از سایش و تعریق دست جلوگیری کند.

گل عصا یا گل یخ ابزاری برای جلوگیری از فرو رفتن عصا در میان درزها و شکاف های مابین صخره ها است.

سخمه انتهای نوک تیز باتوم است. در مواقعی که به آن نیاز ندارید با استفاده از یک درپوش پلاستیکی پوشانده می شود تا از وارد آمدن آسیب به بدن و یا کوله کوهنوردی جلوگیری شود.

باتوم ها به صورت تکی و یا جفتی طراحی و تولید می شوند. باتوم های تکی معمولاً در مناطقی که سربالایی و سراشیبی های زیادی ندارد مورد استفاده قرار می گیرند. از باتوم های جفتی هنگام کوهنوردی و صعودهای چند روزه که مسیرهای ناهموار زیادی پیش رو است استفاده می شود.